Cho vay vốn sẽ giải tỏa bớt áp lực cho sinh viên nghèo

Chương trình cho sinh viên vay vốn học tập đã được khởi động từ năm 2001 nhưng hoạt động khá trầm lắng và chưa trở thành người bạn đồng hành thực sự của sinh viên nghèo và tình hình này liệu có được cải thiện trong thời gian tới? Dân trí đã có cuộc trao đổi cùng GS Phạm Phụ xoay quanh vấn đề này.

Theo GS Phạm Phụ thì các chương trình cho SV vay vốn, hiện đã phổ biến trên 50 nước khắp thế giới. Cho SV vay vốn về bản chất là để có thể tăng thêm mức gánh chịu chi phí của sinh viên, giảm bớt mức gánh chịu của ngân sách nhà nước theo cách chuyển sự gánh chịu của họ từ hiện tại (trả học phí trước) sang tương lai, khi mà họ đã “có khả năng chi trả”. Có như vậy, một mặt sinh viên nghèo mới không phải bỏ học, mặt khác, việc tài trợ của nhà nước mới có công bằng hơn so với khi thực hiện chính sách học phí thấp.

Chương trình cho sinh viên vay vốn giữ một mối quan hệ cực kỳ mật thiết với việc tăng học phí và việc tăng học phí sẽ không thể thực hiện được nếu chương trình cho sinh viên vay vốn không được đẩy mạnh, thưa GS?

Theo kinh nghiệm của nhiều nước, ví dụ như ở Australia, khi tăng học phí mà có chính sách cho sinh viên vay vốn, số sinh viên được học ĐH vẫn tăng và mức độ mất công bằng xã hội gần như không thay đổi mấy, vẫn giữ được mức chênh lệch tỷ lệ học ĐH của 2 lớp dân cư: 20% giàu nhất và 20% nghèo nhất, khoảng 3-4 lần. (Con số này ở Việt Nam có lẽ đã đến hàng chục lần).

Còn Hồng Kông, khi tăng học phí lên 2,65 lần, họ đã lập những chương trình cho SV vay vốn khá thành công với mục tiêu đặt ra là: “Không một em học sinh nào đủ trình độ mà lại không được học ĐH” vì lý do tài chính. Khoảng 50% trong diện được vay, phần lớn SV nghèo, số lượng vay tăng nhanh từ những năm 90 khi tăng học phí lên 2,65 lần.

Trong những năm trước, tại Việt Nam, quỹ cho sinh viên vay  hình như chỉ khoảng 200 tỷ đồng và vay cũng khó khăn nên không sử dụng hết. Về quy mô, như vậy quỹ này chỉ có khoảng 13 triệu USD so với ngân sách nhà nước dành cho giáo dục ĐH khoảng 450 triệu USD. Trong khi đó, năm 2003, Thái Lan đã có quỹ học bổng đến 60 triệu USD, quỹ tín dụng sinh viên đến 350 triệu USD so với ngân sách nhà nước dành cho giáo dục đại học là 860 triệu USD.

Tuy nhiên, năm nay, thay vì mức cho vay tối đa là 300 nghìn/ tháng như trước đây, sinh viên được vay tối đa là 800 nghìn/ tháng. Thủ tướng cũng vừa  quyết định cấp bổ sung 500 tỷ đồng cho ngân hàng chính sách xã hội và quyết định sẽ phát hành trái phiếu để huy động tiếp 2.000 tỷ đồng dành cho ngân hàng làm vốn cho HSSV vay đi học. 

Vay vốn học tập rõ ràng là một giải pháp rất sát sườn với sinh viên. Nhưng hầu như sinh viên còn khá thờ ơ với giải pháp này. Vậy theo GS, làm thế nào để chương trình cho sinh viên vay vốn sâu sát hơn nữa với đời sống sinh viên và có thể thực hiện được nhiệm vụ “dọn đường” cho việc tăng học phí?

Theo tôi, muốn thực hiện chương trình cho sinh viên vay vốn thành công thì Quỹ cho vay phải đủ lớn, có thể bằng 40-50% NSNN dành cho GDĐH ví dụ khoảng 200 – 250 triệu USD, cho vay không chỉ để trả học phí mà còn một phần cho chi phí ăn ở; diện cho vay rộng hơn, ví dụ 20 – 30% tổng số SV; lãi suất rất thấp, có thể chỉ khoảng 50% lãi suất thị trường. Nhà nước sẽ gánh chịu phần lớn rủi ro cho SV.

Ví dụ mức chi trả nên tính theo phần trăm của phần thu nhập cao hơn ngưỡng, gần giống như thuế thu nhập cá nhân vậy. Khi có việc với mức lương 1 triệu đ/tháng thì chưa phải trả, khi mức lương 2 triệu đ/tháng thì trả 20% của triệu thứ hai chẳng hạn, nghĩa là trả 200.000 đ/tháng. Như vậy, mức trả cho từng thời đoạn ở đây là chưa xác định trước mà tùy thuộc vào mức thu nhập của người vay, cho đến khi hết nợ. Nhưng sau 15 hay 20 năm nếu chưa trả hết, hoặc lỡ bị tai nạn không làm được việc nữa, thì được xóa nợ.

Nhà nước có một cơ quan độc lập lo việc này và chấp nhận một mức “thất thoát” nào đó trong việc thu hồi nợ... Tất nhiên, bên cạnh chương trình cho SV vay vốn vẫn phải tiếp tục duy trì những giải pháp tài trợ SV truyền thống đã có lâu nay.

Chương trình sinh viên vay vốn tại Việt Nam nếu được thực hiện thành công thì sẽ đạt được những mục tiêu gì, thưa giáo sư?

Chương trình cho SV vay vốn có thể có nhiều mục tiêu như: Tạo cơ hội tiếp cận GDĐH cho nguời nghèo; Giảm bớt áp lực lên ngân sách NN; Mở rộng hệ thống GDĐH; Đáp ứng nhu cầu nhân lực khu vực hoặc nghề nghiệp ưu tiên cụ thể; Giảm bớt khó khăn tài chính cho SV đồng thời tăng cường trách nhiệm của họ (chính người SV sẽ phải trả chi phí, chứ không phải chỉ là gia đình  họ).

Ở VN, thiết nghĩ, các chương trình cho SV vay vốn trước mắt nên được thiết kế tập trung vào các mục tiêu tạo cơ hội tiếp cận GDĐH cho nguời nghèo, giảm bớt áp lực lên ngân sách NN, mở rộng hệ thống GDĐH và giảm bớt khó khăn tài chính cho SV đồng thời tăng cường trách nhiệm của họ.

Cho sinh viên vay vốn là một chính sách có thể đảm bảo được công bằng xã hội. Đây là một phương án mà tôi tin là chúng ta có thể thực hiện được nếu có quyết tâm và kế hoạch đúng đắn trong vài năm tới.

Cảm ơn giáo sư!

Mai Minh

thực hiện